Katika miongo mingi iliyopita tumeona mijadala mingi ya wazi kuhusiana na Ukristo na maadili yake ya kijinsia. Maisha ya magharibi yameonekana kuachana mbali na Ukristo wa jadi, ambayo yamepingana na kusababisha mkanganyiko endelevu kati ya viongozi wa Kanisa.

Kutoka kwa asili yetu ya maadili ni vyema kutazama katika siku za nyuma: Kama kanisa la kwanza na Uyahudi yalipaswa kukabiliana na ulimwengu mpya na maadili yasiyo ya kawaida ya ngono.

Maisha bila amri ya sita

Ukristo wa kale ulidumu zaidi ya miaka elfu moja, na watu wengi walikuwa wakiishi katika nchi za Mediterania. Ndio sababu hatupaswi kuzungumza kuhusu zamani kama umoja mzima. Hata hivyo, maandishi ya Kigiriki na Kirumi yana maana sawa kabisa juu ya maadili ya kijinsia kwa Wayahudi na Wakristo yaliyopaswa kushughulikiwa. Kama leo, watu wamekuwa hawafuati ushauri wa maadili ya viongozi wao. Miongozo ilitolewa na kulikuwa na mfano wa tabia sahihi, lakini kipengele kilikuwepo, kile kinachoathiri maisha ya kila mtu wa ulaya ikiwa anataka au hataki. Hiyo ni amri ya sita isiyojulikana na hivyo, maisha ya ngono yalifikia mbali zaidi ya ndoa. Wala nje ya ndoa wala ngono kabla ya ndoa ikiwa ni pamoja na ushoga ulionekana kuwa halali kwa wanadamu. Kwa hivyo, maadili ya kijinsia na Kirumi na Kiyahudi yalikuwa tofauti sana kutoka kwa kila mmoja.

Njia ya uzima kwa vijana wa kirumi

Tunajua kanuni za maadili zilizopewa vijana wa kiume wa Kirumi. Kabla ya ndoa zao mara nyingi walitumia kipindi kinachoitwa ludus ambacho kilikuwa kinamanisha tu kutafuta mazoezi ya kijinsia. Wavulana walihimizwa kufanya kazi za ngono. Siyo kufanya mazoea. Wafanyakazi wote wa kike na wavulana pamoja na mabumbanzi walikuwa sehemu ya elimu ya vijana wa kijinsia. Pia baadae katika maisha iwezekanavyo katika mahusiano ya ngono nje ya ndoa, kama moja kwa moja au mashoga, hawakuchukuliwa isiyofaa. Hata hivyo mstari ulikuwa wazi kukatwa: mke wa mtu mwingine alikuwa nje ya swali na uzinzi ilikuwa haijulikani. Ili kuepuka uzinzi, jukumu la makahaba na watumwa wasichana kwa wavulanai lilikuwa mhimu.

Maadili lakini ya uhuru

Dunia ya Kigiriki ina msingi sawa sana juu ya ukweli kama wa Kirumi. Licha ya kwamba wanafalsafa fulani walisisitiza ukalili hasa katika wakati uliopita wa kale, wanaume huru walipata haki ya bure. Kama Demosthenes anavyoweka katika moja ya mazungumzo yake: “Tuna wapenzi wa radhi, wafungwa wa nyumbani kwa mahitaji ya kila siku ya ngono, na wake kwa kupokea watoto wa kisheria”. Kusudi la ndoa lilikuwa kupata mrithi halali. Hiyo haikuwazuia wanaume kuishi katika maisha ya moja kwa moja au ya mashoga kabla na wakati wa ndoa. Mahusiano hayo hayakuwa na uhusiano wowote na maadili. Walifunua wigo wote wa kujamiana kutoka kwa upendo wa upendo na kasha pedophilia kisheria.

Uelewa wetu wa maisha kila siku katika Clasical Antiquity unategemea maadishi ya watu huru, kama vile vyanzo vyote vya kweli kutoka wakati huo. Ukweli wa kibaolojia ulizuia uhuru wa wanawake wa bure. Hofu ya kupata ujauzito ilifanya maisha ya mwanamke kijana tofauti sana kuliko maisha ya kijana. Matokeo yake, mahali pa msichana alikuwa nyumbani.

Kama inavyoonyeshwa maadili ya kijinsia ya Kirumi na Kigiriki yalikuwa tofauti kabisa na njia za Wayahudi na za Kikristo za mawazo. Kwa njia gani na kiwango gani dunia hizi mbili zilipingana?

Wayahudi walifanya wengi huko Yerusalemu lakini wachache uhamishoni

Katika wakati wa Yesu, Wayahudi walipambana na hali halisi tofauti kulingana na kama waliishi Palestinan Uhamishoni. Tunapaswa kukumbuka kwamaba kulinganisha maeneo hayo siyo kipekee kabisa., kwani kulikuwa na watu wengi wa kigeni wanaoishi Palestina wakati huo, na pia katika Diaspora mchanganyikowa watu ulikuwa tofauti kwa kiasi kikubwa kulingana na eneo hilo: mji wa Alexandria ulikuwa na jamii ya Kiyahudi yenye nguvu na inaonekana kuwa na udhibiti wa kijamii, wakati Muyahudi katika mji wa Philip angeweza kuishi bila sinagogi na kukaa kwa kundi dogo la maombi na mto (Matendo 16).

Elimu ya ngono iliyotolewa na Wayahudi imefunuliwa kupitia vyanzo mbalimbali. Kwa mjibu wa Sheria za Rabbi za mwanzo, wanaume na wanawake wanapaswa kuoa mapema. Mtazamo wa maisha ya ngono nje ya ndoa (M.Sot. 9:13) au ngono ya ushoga (M.Sanh.7:4) ilikuwa mbaya sana. Sambamba na mafundisho ya Rabbi, msingi wa maadili ya ngono kwa wapagani huletwa pia katika maadishi mengine ya Kiyahudi. Wayahudi wanaweza pia kuandika hadithi za Agano la Kale na msisitizo mpya kwa wtu wao wenyewe. Kwa kuongeza, tunajua maandiko ya kuvutia sawa na katekisimu ambayo pia huingilia kati katika maadili ya ngono.

Mke wako mwenyewe

Maelezo mazuri ya maadili ya Kiyahudi ya jinsia yanapatikana katika kazi ya Josephus iliyoandikwa dhidi ya Apion, ambao Josephus anawatetea Wayahudi ambao wamechaguliwa na waandishi wa Kigiriki. Mwishoni mwa kazi yake Josephus anaeleza hivi karibuni imani ya Wayahudi. Aya inayovutia inasema:

“Kwa hiyo, sheria zetu ni nini kuhusu maadili ya ngono? Sheria hukubali tu kujamiana na mwanamke anayefanya kazi kwa ajili ya kufanya watoto. Kulala kati ya wanaume ni marufuku kabisa na kujaribu hivyo ni kusababisha adhabu ya kifo. Mume anauhusiano wa pekee na mkewe na kitu kingine chochote ni ukosefu wa kidunia. Kufanya mazoezi ya uzinzi huweza kusababisha kifo, iwapo uliofanywa na kumshambulia bikira aliyehusika na mtu mwingine au kumdanganya mke aliyeolewa” (2,199; 201).

Kama mara kwa mara kuna kesi, pia Josephus anaeleza jamii ya Wayahudi kama jumuia inayofaa ambayo inachukia kwa sababu yoyote. Hata hivyo, maneno yake bila shaka inaonyesha hali halisi aliyokutana wakati alikua na kujifunza huko Yerusalemu.

Yusufu na mke wa Potifa

Njia inayojulikana ya kulinda utambulisho wa Kiyahudi ilikuwa kurejea hadithi za Agano la Kale. Wakati mwingine wasimuliaji walikuwa waaminifu kwa maandiko matakatifu tu kwa kiasi kikubwa; mara nyingi waliongeza vipengele vipya kabisa katika maelezo yao kwa lengo la kuwaongoza wasikilizaji katika mazingira yao ya maisha ya kisasa. Pia Philon, aliyeishi mji wa Alleksandria, anaeleza kipindi hicho katika nyumba ya Potifa kuhusu maisha ya Kiyahudi katika maneno yafuatayo:

“Sisi Waebrania tunafuata sheria zetu na tabia zetu. Wana wa watu wengine, baada ya kugeuka kumi na wanne ,waliruhusiwa kwenda kwa makahaba na kila aina ya wanawake wa mitaani. Katika jamii yetu, hata hivyo, kahaba hawana haki ya kuishi lakini atahukumiwa kufa. Hatuwezi kulala na mwanamke kabla ya ndoa halali, na wanaume na wanawake wanawasiliana kama wajane. Hatuna kutafuta radhi kutoka kwa ndoa lakini watoto wa kisheria. Mpaka leo nimejiweka safi na sizini kama dhambi yangu ya kwanza.” (De Josepho 42-44).

Kwa kuunganisha hotuba ya Josefu ya hofu kwa hadithi ya Biblia, Philon alisaidia kudumisha jamii ya Kiyahudi ya wakati wake. Mji wa Aleksandria huko Misri ulikuwa umeishi na Wagriki na hivyo watu waliishi kulingana na maadili ya kijinsia. Wachache wa Wayahudi walikuwa wazi kabisa, lakini wanachama wake walikuwa katika hatari inayoendelea kuathiriwa na maisha ya Kigiriki. Hali ilikuwa ngumu hasa wakati wa maadili ya kijinsia, na njia pekee ya kuzuia tishio ilikuwa kuendelea kufundisha juu ya somo . Philon alifanya hivyo mara kwa mara kwa kukataa mahusiano ya karibu sana nje ya ndoa lakini pia mahusiano ya mashoga, licha ya kuwa msimamo aliyetenga ulikuwa tofauti na maoni ya wanafalsafa wakuu waliyependa, ikiwa ni pamoja na Plato.

Katekisimu ya kiyahudi

Kutoka sehemu tofauti za ulimwengu wa Kale wa Kiyahudi, tumeona maandishi ya muhtasari wa imani ya Kiyahudi na maisha ya kutumika kwa kufundisha watu wao wenyewe. Baadhi yao yameandikwa kwa mita katika Kigiriki na huenda ikawa pia kwa Wayahudi. Wengine badala yake wameandikwa kwa Kiebrania, na huenda wamefanya kazi kama msingi katika maandiko baadaye kutafsiriwa katika Lugha zingine. Hizi zilitumika kama mifano ya makabila ya Kikristo ya mapema. Elimu juu ya maadili ya ngono mara nyingi iliwakilishwa vizuri.

Moja ya nyaraka hizi imeandikwa kwa jina la mwandishi maarufu wa Kigiriki Phocylides muda mrefu baada ya kifo chake. Inampa msomaji hisia kuwa Myahudi inamanisha kuishi kulingana na miongozo Fulani, lakini hati haipatikani na maswali ya msingi ya imani ya kiyahudi. Maadili ya kijinsia badala yake yanawakilishwa vizuri, na maelekezo kuhusu ngono kabla ya ndoa ni kali: bikila lazima ihifadhiwe nyuma ya kufuli hadi siku ya harusi (215). Pia ngono ya mashoga haikubaliki kabisa: “Usivunje msitari wa kujamiana, kwa sababu hata wanaume wa wanyama hawana uhusiano wa karibu na mtu mwingine. Mwanamke haruhusiwi kuchukua nafasi ya kujamiana. ya mwanaume” (189-191).

Kama tunaweza kuona, wayahudi ulimwenguni kote walikuwa wanafahamu maadili ya kijinsia ya ulimwengu wa Kigiriki na Kirumi, kwa jinsia ya ngono moja kwa moja na ngono ya jinsia moja. Watalamu wa kisasa wa Theolojia ni kwa madhumuni yao wenyewe wanajaribu kujihakikishia kuwa mahusiano ya mashoga tu inamanisha vurugu na maisha ya mwitu kwa Wayahudi (2. Hen 34:2 inazungumzia kuhusu urafiki). Jibu la wachache kwa Kiyahudi kwenye maisha yaliyokubaliwa na wengi yaliendelea kufundisha kuhusu maadili yao ya ngono.

Kutumia maandiko matakatifu ya wayahudi

Jinsi Wayahudi walivyoitikia ukweli wa Griki-Kirumi kwa njia ya maadili yao wenyewe huweka vitabu vya Agano la Jipya kwa nuru tofauti. Tunaelewa sasa kwa undani zaidi roho ya wakati Paulo alipaswa kukabiliana na Korintho. Wakati wa 1 wa Wakorintho ulipoandikwa, hakuna Wakristo wa Kipagani walioishi Korintho walikiri Ukristo zaidi ya miaka michache. Licha ya kwamba baadhi yao huenda wamekuwa wakisikiliza mafundisho ya wakazi wa mji wa wayahudi, Paulo alikuwa na sababu zote za kuandika kama ifuatavyo:

“Au hujui ya kwamba wahalifu hawatarithi Ufalme wa Mungu? Msidanganyike; waasherati hawataurithi ufalme wa Mungu, wala waabudu sanamu, wala wazinzi, wala wafiraji, wala walawiti, wala wevi, wala watamanio, wala walevi, wala watukanaji, wala wanyang’anyi, na baadhi yenu mlikuwa watu wa namna hii, lakini mlioshwa, lakini mlitakaswa, lakini mlihesabiwa haki katika jina la Bwana Yesu Kristo, na katika Roho wa Mungu Wetu.” (1Wakorintho 6:9-11)

Mafundisho ya Agano Jipya yatafunikwa kwa undani katika Makala nyingine. katika makala hii nitaweka kando sehemu hizo na kuonyesha jinsi kanisa liliendelea kufundisha maadili ya ngono baada ya Wayahudi.

Kateksimuya awali ya Wayahudi ya kushangaza haraka iliyopitishwa katika Kanisa, na njia katika historia ya mawazo wakati mwingine huvutia. Barua ya Barnaba, iliyoandikwa hivi karibuni baada ya 100A.D. katika Misri, mashambulizi ya kinyume dhidi ya Wayahudi, lakini bado katika mafundisho yake ya kimaadili yafuatayo Kateksimu ya Kiyahudi haikuokolewa mpaka wakati wetu. Hatuwezi kujua hii mpaka mwandishi wa Didache kama hajawahi kuhariri chanzo hicho katika kateksimu yake mwenyewe ya ubatizo. Nukuu kutoka katika toleo la Didache:

“Njia ya kifo, kwa upande mwingine, ni hii: ni maovu ya mauaji, uzinzi, tamaa, ngono zisizofaa, wizi, ibada za sanamu, sanaa ya uchawi, uchawi, wizi, ushuhuda wa uongo…”(5:1)

Mafundisho sawa katika waraka wa Barnabas yanasema:

“Usifanye uasherati, usizini, usiwafanye dhuluma wavulana” (19:4).

Mafundisho ya Wayahudi ya Kale juu ya njia mbili iko katika nyaraka mbili hizoi za Kikristo. Kutoka kwa jadi za Kiyahudi pia maadili ya ngono ni nkuletwa kupitia kukataliwa kwa mashoga na nje ya mahusiano ya ndoa.

Urithi wa kawaida

Kushindana kwa urithi wa kawaida wakati mwingine unasababisha hoja kali kati ya Wayahudi na Wakristo. Hata hivyo urithi wa kawaida pia uliwaweka pamoja. Mara nyingi Wakristo waliendelea mafundisho yao ya maadili na silaha zilizopitishwa kutoka kwa Wayahudi. Kwa mfano, kuachana na watoto wasiohitajika haukukatai moja kwa moja katika Agano la Kale wala katika Agano Jipya (Isipokuwa Waefeso 6:4 inaelezea), lakini vyanzo vya Kikristo vya kwanza vilifuata kwa uangalifu mafundisho ya Wayahudi juu ya jambo hilo.

Vile vile ni kwelikwamba kuwa na miongozo mikuu ya maadili ya ngono. Pamoja na kwamba Wakristo waliandika maandiko yao ya Mitume karibu kutoka kwa neno hadi neno kulingana na maandiko Matakatifu ya Wayahudi (angalia K. Barua ya Polycarp kwa Wafilipi 5:3), Wakristo waliendelezaa kazi ya Wayahudi. Hata hivyo wachache wachache walikuwa tofauti: maandiko mengi ya Wayahudi matakatifu yanaona ndoa na kuwa na watoto kama amri kutoka kwa Mungu ambayo kila mtu anapaswa kufuata. Wakristo badala yake pia waliona ubongo kama chaguo tangu mwanzo, na kama Karne zilizopita. Hata kama chaguo bora zaidi. Hata hivyo ndoa ilikuwa takatifu na kabla ya ndoa na nje ya mahusiano ya ndoa ya karibu ilikuwa kinyume kabisa kati ya watoto wote wa Ibrhimu. Mapenzi ya jinsia moja hayakuwa mada ya majadiliano miongoni mwa dini za Abrahamu: wayahudi wa kwanza na Kanisa la kwanza walikataa.

Tulijifunza nini?

Dunia ya Mediteranian iliwafundisha Wayahudi kuishi kama wachache duniani kote. Ilikuwa na maana ya changamoto zinazoendelea, ambazo zilikuwa rahsi lakini rahsi katika maadiliya ngono. Ili kuepuka kukabiliana na maisha ya sasa ya maisha ya mataifa mengine na kupoteza utambulisho wake na kupotea katika umati wa watu, wachache wa kiyahudi walipaswa kufundisha maadili yake ya kijinsia.

Wayahudi walipambana na changamoto na wakaendelea kufundisha. Ijapokuwa maadili wakati mwingine walijitambulisha kwa wapagani, mafundisho mengi yalikuwa na maana ya watu wao wenyewe. Ijapokuwa Wayahudi wangeweza kuwa na haki ya kuhalalisha kwa mafundisho yao, maadili ya Yuda-Kikristo yalikuwa hasa kulingana na ufunuo wa Mungu. Ushauri wa Busara haukufanya kazi wakati huo.

Hatujui matokeo ya waalimu wa Kiyahudi; kuna hakika walikuwa Wayahudi kama mama wa Timotheo ambaye alikuwa kinyume dhidi ya sheria kuolewa kipagani, na kwa ujumla maisha kama wachache hayakuwa rahsi. Maandiko matakatifu hata hivyo yanaonyesha kuwa Wayahudi waliweza kudumisha jamii zao na ujumbe wa mafundisho yao kutoka Karne hadi karne. Kwa maneno mengine wengi wa Wayahudi hawakufanyika na tamaduni zinazozunguka. Vile vile ni kweli na Wakristo wa kwanza nao walipata kujifunza njia za kulinda imani yao kutoka kwa Wayahudi.

Kuwa wachache siyo radhi, lakini wakati mwingine ni mhimu. Wayahudi wa kwanza na Kanisa la kwanza walikubali kuishi kama wachache na kupigana kwa maadili yao wenyewe ya ngono. Pia kanisa la Magharibi leo liko njia panda. Kwa bahati mbaya wengi wetu tayari tumeendelea na barabara ya ajabu na iliyo jaa hatari.